Edmund Niziurski

Urodził się 10 lipca 1925 r. w Kielcach, w rodzinie urzędniczej. Syn Stanisława Niziurskiego, urzędnika państwowego, i Leokadii z Grethów. Był najstarszym spośród trojga rodzeństwa (brat Mirosław został kompozytorem, profesorem sztuk muzycznych; siostra Zofia). Uczył się w Gimnazjum im. Jana Śniadeckiego w Kielcach, jednak naukę przerwała wojna. Wraz z rodziną został ewakuowany na Węgry, gdzie kontynuował naukę w gimnazjum polskim dla uchodźców. Do Polski wrócił w 1940 roku. Pracował jako robotnik w kieleckiej Hucie „Ludwików” i praktykant rolny w majątku Jeleniec pod Ostrowcem Świętokrzyskim. Uczył się na tajnych kompletach w Ostrowcu i w 1943 roku zdał egzamin maturalny; w tym samym roku rozpoczął eksternistyczne studia prawnicze na tajnych kompletach w Jeleńcu. Po zakończeniu wojny kontynuował studia prawnicze w kieleckiej filii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Studiował równocześnie dziennikarstwo na Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Krakowie (1946–1947) i socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim (1947). W 1947 roku ukończył studia prawnicze i uzyskał tytuł magistra. Ożenił się w 1947 roku z Zofią Barbarą Kowalską. Mieszkał i pracował w Katowicach i Kielcach, a od 1952 roku w Warszawie.

19 grudnia 2008 z rąk ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego odebrał Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Debiutował w 1944 w wydawanym przez Armię Krajową „Biuletynie Informacyjnym”, w którym opublikował wiersz. Po wojnie współpracował z czasopismami „Płomyk”, „Świat Młodych”, „Wieś” oraz z Polskim Radiem jako autor słuchowisk. Popularność i uznanie przyniosły mu utwory dla dzieci i młodzieży, pisane żywo i barwnie, lecz i skłaniające do refleksji. Dla czytelnika dorosłego Niziurski napisał takie powieści, jak “Przystań Eskulapa” (1958, powieść sensacyjna), “Pięć manekinów” (1959, powieść kryminalna), “Salon wytrzeźwień” (1964), “Wyraj” (1964), “Eminencje i bałłabancje” (1975). Jego utwory były przekładane na wiele języków, w tym mandaryński.

Powieści Niziurskiego mają dynamiczną, często sensacyjną akcję i wyróżniają się indywidualnym stylem narracji oraz humorem słownym i sytuacyjnym. Rzeczywistość była ukazywana oczami ucznia, szkoła pokazywana jako miejsce opresyjne (choć z humorem). Elementy dydaktyczne i moralne są wprowadzane w sposób nienachalny.

Niziurski był silnie związany z Kielecczyzną, dziś zwaną regionem świętokrzyskim. Akcja kilku powieści rozgrywa się w fikcyjnych miejscowościach: Wilczków w “Księdze urwisów”, Niekłaj, Odrzywoły, które można umiejscowić w tym regionie. Niektóre opowiadania (“Dzwonnik od świętego Floriana”) rozgrywają się w tym regionie w okresie międzywojennym i upamiętniają wielkie strajki chłopskie w okresie sanacji.

W późniejszych utworach Niziurski często osiągał wysokie efekty pod względem formy, posługując się realizmem magicznym (“Siódme wtajemniczenie”, 1969) czy groteską (“Awantury kosmiczne”). Tonacja kolejnych utworów jest pod wieloma względami coraz bardziej pesymistyczna, charakterystycznymi postaciami stają się outsiderzy nie mogący dopasować się do szkolnego otoczenia, w którym niebezpieczni są nie tylko nauczyciele, ale także inni uczniowie. Niziurski używał biegle humoru słownego. Charakterystycznym elementem stylu pisarza są znaczące czy groteskowe nazwiska i imiona, np. Wieńczysław Nieszczególny, Chryzostom Cherlawy, Zygmunt Gnacki itd. Język, którym mówią bohaterowie, to barwna mieszanina autentycznego slangu młodzieżowego, języka naukowego i kreacji autorskiej. Niziurski jest dobrym obserwatorem życia młodzieży, ale ze względu na cykl wydawniczy powieści oraz ich wznowienia po kilku latach, język, którym mówi młodzież w jego powieściach, często bywa anachroniczny i nie odpowiada prawdziwemu, który zmienia się szybko.

„Nie wiem, kim byłbym bez jego książek” – powiedział Krzysztof Varga na pogrzebie Niziurskiego.

[źródło:https://pl.wikipedia.org/wiki/Edmund_Niziurski]